ФІНАНСОВЕ ПОСЕРЕДНИЦТВО В НАЦІОНАЛЬНІЙ ЕКОНОМІЦІ ТА ЙОГО ДЕРЖАВНЕ РЕГУЛЮВАННЯ В УКРАЇНІ
DOI:
https://doi.org/10.31470/2786-6246-2025-11-78-89Ключові слова:
банки, державне регулювання фінансового посередництва, кредитні спілки, лізингові компанії, ломбарди, небанківські фінансові установи, недержавні пенсійні фонди, страхові компанії, факторингові компанії, фінансовий ринок, фінансові посередникиАнотація
У статті проаналізовано тенденції розвитку фінансового посередництва в Україні, визначено його роль в національній економіці та розглянуто основні нормативні документи, якими здійснюється державне регулювання. Ефективне функціонування фінансового ринку неможливе без формування та розвитку надійних фінансових посередників, зокрема банків і небанківських фінансових установ. Розкрито їхню роль та значення як ключових складових інфраструктури, що забезпечують суб’єктів ринку фінансовими ресурсами та сприяють діяльності активних інвесторів. Обґрунтовано передумови виникнення фінансових посередників, залежно від їхньої ролі на фінансовому ринку. Охарактеризовано основні функції фінансових посередників та основні макроекономічні показники, що характеризували роль фінансових посередників в економіці України на 2020–2023 рр. Наголошено, що фінансове посередництво в Україні регулюється низкою нормативних документів, які охоплюють банківську діяльність, небанківські фінансові установи, страхові компанії, кредитні спілки, інвестиційні фонди та інші суб’єкти фінансового ринку. Доведено, що державне регулювання спрямоване на забезпечення стабільного функціонування фінансового сектору, захист прав споживачів фінансових послуг та підтримку економічного зростання.
В Україні фінансове посередництво відіграє важливу роль в акумуляції капіталу, його перерозподілі між різними секторами економіки та створенні умов для економічного зростання. Водночас фінансова система країни стикається з численними викликами, зокрема кризами, що викликають фінансову нестабільність, війною, зростаючими ризиками та потребою в адаптації до нових умов міжнародної торгівлі та інвестицій.
Фінансове посередництво в умовах воєнного конфлікту, як і будь-які інші економічні процеси, зазнає значних змін. Проблеми доступу до капіталу, зростання ризиків неплатоспроможності, дефіцит ресурсів та пошук нових джерел інвестування вимагають перегляду підходів до управління фінансовими ресурсами. Тому вивчення розвитку фінансового посередництва в Україні та здійснення його державного регулювання є актуальним для розуміння шляхів подолання кризових явищ та сприяння економічному зростанню у майбутньому.
Посилання
Virmenko, V. (2007). Evolyuciya ekonomichny`x poglyadiv na rol` finansovy`x insty`tutiv i yix misce v ekonomichnij sy`stemi [Evolution of economic views on the role of financial institutions and their place in the economic system]. Bankivs`ka sprava – Banking, 3, 77–84 [in Ukrainian].
Poletaev, O.O. (2010). Ekonomichna sutnist` finansovogo poseredny`cztva [Theoretical and methodological essence of financial intermediation]. Naukovi praci – Scientific papers, 113/126, 30–44 [in Ukrainian].
Rubanov, P.M. (2011). Evolyuciya teorety`chny`x poglyadiv na sutnist` finansovogo poseredny`cztva [The evolution of theoretical views on the essence of financial intermediation]. Visny`k Sums`kogo derzhavnogo universy`tetu. Seriya Ekonomika – Bulletin of Sumy State University. Series Economics, 4, 97–101 [in Ukrainian].
Gerasimova, S.V. (2007). Rol` finansovy`x poseredny`kiv v organizaciyi investy`cijnoyi diyal`nosti akcionerny`x tovary`stv [The role of financial intermediaries in the organisation of investment activity of joint stock companies]. Finansy` Ukrayiny` – Finansy Ukrainy, 4, 103–112 [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro finansovi poslugy` ta derzhavne regulyuvannya ry`nkiv finansovy`x poslug» [On Financial Services and State Regulation of Financial Services Markets]. (Zakon vtraty`v chy`nnist` na pidstavi Zakonu from December 14 2021, №1953-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2664-14#Text [in Ukrainian].
Orlova, N.S. (2007). Strukturni elementy` finansovogo ry`nku ta mexanizmy` yix vzayemodiyi [Structural elements of the financial market and mechanisms of their interaction]. Menedzher – Manager, 1 (39), 137–142 [in Ukrainian].
Savluk, M. I., Moroz, A. M., Lazepko, I.M. etc. (2011). Groshi ta kredy`t: pidruchny`k [Money and Credit: textbook]. Kyiv: KNEU [in Ukrainian].
Oficijny`j sajt Ministerstva finansiv Ukrayiny` – Official website of the Ministry of Finance of Ukraine. Retrieved from https://minfin.com.ua/ [in Ukrainian].
Mishhenko, V.I., Yacenyuk, A.P., Kovalenko, V.V. & Korenyeva, O.G. (2004). Bankivs`ky`j naglyad: navch. posibn [Banking supervision: a textbook]. Kyiv: Vy`d-vo «Znannya» [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro investy`cijnu diyal`nist`» [On Investment Activity] (Dokument 1560-XII, chy`nny`j, redakciya vid 10.10.2022, pidstava – 2518-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/main/1560-12#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro straxuvannya» [On Insurance] (Dokument 1909-IX, chy`nny`j, redakciya vid 20.06.2024, pidstava – 3720-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1909-20#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro banky` i bankivs`ku diyal`nist`» [On Banks and Banking] (Dokument 2121-III, chy`nny`j, redakciya vid 19.10.2024, pidstava – 3983-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/main/2121-14#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro kredy`tni spilky`» [On Credit Unions] (Dokument 3254-IX, chy`nny`j, redakciya vid 01.01.2024, pidstava – 3498-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/3254-20#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro zapobigannya ta proty`diyu legalizaciyi (vidmy`vannyu) doxodiv, oderzhany`x zlochy`nny`m shlyaxom, finansuvannyu terory`zmu ta finansuvannyu rozpovsyudzhennya zbroyi masovogo zny`shhennya» [On Prevention and Counteraction to Legalisation (Laundering) of the Proceeds of Crime, Terrorist Financing and Financing of the Proliferation of Weapons of Mass Destruction] (Dokument 361-IX, chy`nny`j, redakciya vid 23.09.2024, pidstava – 3894-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/361-20#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro depozy`tarnu sy`stemu Ukrayiny`» [On the Depository System of Ukraine] (Dokument 5178-VI, chy`nny`j, redakciya vid 27.09.2024, pidstava – 3585-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/main/5178-17#Text [in Ukrainian].
Zakon Ukrayiny` «Pro finansovi poslugy` ta finansovi kompaniyi» [On Financial Services and Financial Companies] (Dokument 1953-IX, chy`nny`j, redakciya vid 30.12.2024, pidstava – 4143-IX). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1953-20#n1134 [in Ukrainian].
Postanova NBU «Pro licenzuvannya bankiv ta nebankivs`ky`x finansovy`x ustanov» [On Licensing of Banks and Non-Bank Financial Institutions] (Postanova vtraty`la chy`nnist` na pidstavi Postanovy` Nacional`nogo banku # 199 vid 29.12.2023). Oficijny`j veb-sajt Verxovnoyi Rady` Ukrayiny`. zakon.rada.gov.ua. Retrieved from https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/v0153500-21#Text [in Ukrainian].